De kerk van Sellingen is een vroeggotisch kerkgebouw in Oost-Groningen en is gebouwd circa 1300. De kerk staat aan de Torenstraat nummer 12 en is een Rijksmonument (nr. 37455). De kerk (of een voorganger van het huidige gebouw) komt echter al voor op de aanvulling op een lijst van kerken van de Abdij van Corvey (1150), die in de 13e eeuw is opgetekend. In de twintiger jaren van de 20e eeuw worden laatgotische schilderingen in de kerk ontdekt, onder meer afbeeldingen van Sint-Christoffel en Sint-Margareta. Opmerkelijk is dat de schilderingen gesigneerd zijn, wat niet gebruikelijk is geweest in die tijd, met 'broeder Jan van Aken' en 'Johannes'. Het dak van de kerk bestaat deels uit holle en bolle dakpannen, ook monniken en nonnen genoemd. De dakruiter is in 1858 op de kerk aangebracht. Eerder heeft de kerk een vrijstaande klokkenstoel gehad. De aanbouw is pas in de 20e eeuw gebouwd en is op de onderstaande oude zwart/wit foto's daarom nog niet te zien.
De kerk van ver vóór de restauratie. Foto/bron: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. Licentie: Creative Commons.
De voormalige klok
N.B. Sedert 1858 niet meer aanwezig. Vermeld: CVO, alwaar namen van predikanten onvolledig opgenomen en jaartal 16Z9 fout gelezen. Teksten na 1629 later ingehakt. Bron: GDW, blz. 617, nr. [3417].
De luidklok is ná de Tweede Wereldoorlog geplaatst als vervanging van een door de Duitse bezetters geroofde klok. Vandaar de inscriptie: 'Deze klok is gegoten ter vervanging der geroofde klok'. De doopvont dateert, net als de schilderingen, uit de 15e eeuw. De preekstoel is halverwege de 17e eeuw gemaakt, komt uit Scharmer en is pas in de 19e eeuw in de Sellinger kerk geplaatst. Het eenvoudige kerkorgel is in 1952 gebouwd door de orgelbouwersfirma Gebr. Van Vulpen.
De kerk van Sellingen omstreeks 1893 foto/bron: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, onbekende fotograaf. Licentie: Creatiive Commons.
Exterieur Het huidige kerkgebouw, dat uit forse kloostermoppen is opgetrokken, stamt vermoedelijk uit het begin van de 14e eeuw en is 22.62 meter lang, 9.10 meter breed en de muren zijn één meter dik. In de langsmuren van het schip zijn, waarschijnlijk in de 17e eeuw, grote ramen ingebroken met witte dagkanten, maar de sporen van oudere smalle spitsboogvensters zijn nog in het metselwerk te ontdekken. Zowel in de zuid als in de westmuur treffen we een dichtgemetselde ingang aan.
Het koor heeft een driezijdige sluiting. Op de hoeken van deze koorsluiting zijn eenmaal versneden steunberen geplaatst die evenals de koorsluiting zelf zijn bedekt met holle en bolle pannen, de 'monniken en nonnen'. Onder de pannen van het koor gaat een fraaie 13e eeuwse eikenhouten kap schuil. De rest van de kerk is bedekt met oud Hollandse rechtse pannen.
Aan de noordkant is tijdens de restauratie in 1972-1973 onder leiding van architect P.L. de Vrieze uit Groningen, een nieuwe consistoriekamer gebouwd op de fundamenten van een vroegere 'gerfkamer'. Een gerfkamer is de ruimte geweest waar de priester zich in zijn liturgische kledij heeft gehuld, alvorens hij het koor betreedt. Het middeleeuwse woord 'gerven' betekent 'zich gereedmaken'.
Tijdens de voornoemde restauratie worden er door het Rijksinstituut voor oudheidkundig bodemonderzoek een 20-tal oude graven blootgelegd, waarvan er twee dateren uit de periode van rond 1100. Waarschijnlijk zijn er nog meer graven aanwezig, maar wegens geldgebrek is destijds niet de hele kerkbodem opgegraven. Op het oude kerkhof treft men ook nog een grafzerk aan. Verdere gegevens over deze grafzerken zijn door ondergetekende van dit artikel nergens gevonden.
Tussen de vensters in de noordgevel bevindt zich de huidige ingang van de kerk. Het afdakje boven de deur beschermt een middeleeuwse schildering die in de boogvulling is aangebracht.
Het schip Het schip heeft wit gepleisterde wanden die zijn voorzien van grote vensters. Deze vensters zijn waarschijnlijk in de 17e eeuw aangebracht als men behoefte krijgt aan meer licht en (zon)warmte in de kerk. Het schip wordt overdekt door een blauwe 6.95 meter hoge balkenzoldering, die waarschijnlijk ook uit de 17e eeuw stamt. De orgelgaanderij, de klunderbeune, aan de westmuur van het schip rust op houten standvinken die door bogen met elkaar zijn verbonden. Deze gaanderij dateert uit 1915 als het eerste orgel wordt geplaatst en is in Jugendstil uitgevoerd.
Het orgel uit 1952 door firma Gebr. van Vulpen met orgelgaanderij en kroonluchter met kaarsen.
Het huidige orgel is gebouwd in 1952 door firma Gebr. van Vulpen uit Utrecht. Het orgel heeft zes stemmen verdeeld over een klavier en is in 1982 gereviseerd en uitgebreid met een aanhangend pedaal. De dispositie van het orgel luidt: Manuaal C – f/III, Prestant 8 vt, Holpijp 8 vt, Prestant 4 vt, ged. fluit 4 vt, Octaaf 2 vt, Mixtuur 3-4 sterk. De banken in de kerk dateren overwegend uit de 19e eeuw en voor een deel zijn deze tijdens de restauratie in 1972 – 1973 vervangen door stoelen. De banken langs de muur in het koor zijn verwijderd.
De drie koperen kroonluchters die op hoogtij dagen branden, zijn voorzien van kaarsen.
Gewelfschilderingen in de kerk van Sellingen. Foto: mei 1985. Auteur: A.J. van der Wal. Rijksdienst voor Cultureel erfgoed. Licentie: Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International.
Triomfboog De enigszins scheef lopende dwarsmuur met spitsboog die de kerk in tweeën deelt, is niet in verband gemetseld met de buitenmuren. Deze triomfboog is aan de westzijde voorzien van laatgotische schilderingen uit het eind van de 15e eeuw en zijn in 1921 onder een laag van 4 cm kalk ontdekt. De kunstenaar E. Bokhorst conserveert 1922-1923 deze schilderingen en vult ze voorzichtig aan. Links zien we de Heilige Christoforus, de beschermheilige van reizigers, die met het Christuskind op zijn rug door het water waadt. Rechts zien we de Heilige Margaretha met de draak die haar wil verslinden.
Zowel Christoforus als Margeretha behoren tot de 14 noodhelpers, heiligen die bij nood en ziekten worden aangeroepen. Vandaar ook hun prominente plaats in de kerk.
In het koor
Doopvont
De achtkantige onversierde doopvont bestaat uit twee delen en is van wit-grijze hardsteen en stamt uit de 15e eeuw. De staande ijzeren doopbekken-houder met koperen bekken dateert van 1765 en is gemerkt met 1765 N.S.P. (zie kader hieronder).
N.B. Koper. . Zie: NGP, blz. 184. Bron: GDW, blz. 618, nr. [3419].
Avondmaalsbeker De zilveren avondsmaalbeker, hoog 17 cm en gemerkt met AE dateert uit 1738.
Bron: GDW, blz. 618, nr. [3418].
Preekstoel met rechts het doopvont en aan weerszijden een nis.
Kansel Het met twee treden verhoogd koor dat in de 15e eeuw is vernieuwd heeft een driezijdige sluiting en is voorzien van drie koorvensters. Tot aan de restauratie van 1973 is het koor aan de zijkanten voorzien van banken. De 17e eeuwse eiken kansel die geplaatst is tegen de oostwand, komt oorspronkelijk uit Scharmer en is in 1825 voor ƒ 50,– aangekocht.
De kansel heeft tot 1856 een andere plaats in de kerk gehad. De gegroefde dorische zuiltjes scheiden de boogpanelen en het klankbord is door Vredeman-de-Vries ornamenten gesierd. De trap hoort oorspronkelijk niet bij de kansel.
Koorgewelf Het 15e eeuwse stergewelf boven het koor is evenals de oostzijde van de triomfboog gesierd door figurale (druivenmotief) en ornamentale schilderingen. Deze dateren uit het eind van de 15e en begin van de 16e eeuw en zijn ook in 1922-1923 onder een kalk laag tevoorschijn gekomen.
De geprofileerde ribben zijn zandkleurig, afgezet met zwarte biezen en rusten op kraagstenen van natuursteen waarop steenhouwersmerken zijn aangebracht. Deze steenhouwersmerken zijn de handtekeningen van de steenhouwer die ze gemaakt heeft. We kunnen in het koor vier verschillende merken zien. Het vijfde merkteken is waarschijnlijk in spiegelbeeld gemaakt. Deze zelfde merktekens komen ook voor op onder andere de Dom van Keulen en de Dom van Utrecht.
Kaagstenen met huismerken
Koorgewelven van gewelfschilderingen Op de koorgewelven zijn in de gewelfschelpen de symbolen van de vier evangelisten aangebracht, voorzien van hun namen op een banderol. Deze schilderingen dateren uit begin 16e eeuw. De symbolen van de vier evangelisten staan voor de vier wezens: mens, leeuw, rund en arend (Ezechiel 1:4-10). De vier wezens worden opgevat als symbolen voor de 4 evangelisten: de engel voor Matheus, de leeuw voor Marcus, de os voor Lucas en de adelaar voor Johannes. Hierbij gaat het om de eerste vier afbeeldingen.
Boven het klankbord Boven het klankbord van de kansel zijn de naam van de schilder: Broder Ja(n) van Aken en zijn huismerk, een schild met kruiselings twee tweetandige vorken aangebracht. Boven de triomfboog aan de zijde van het koor staat vermeld: Johannes Maler. Het is niet duidelijk of dit een en dezelfde persoon is, of dat dit twee afzonderlijke schilders zijn. Zie bovenstaande laatste twee afbeeldingen.
Grafzerken
Broder Jan van Aken
Wapen: Huismerk nr. 62. N.B. Afgebeeld: MON, plaat LXIX. Ook: LGK, afb. 90. Bron: GDW, blz. 131, nr. [453].
Johan(nes) Maler
Merkteken: De letters V.M., van boven vergezeld van een kruisje. Bron: GDW, blz. 131, nr. [454].
Interieur naar het oosten. Foto: A.J. van de Wal, mei 1985. Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. Licentie: Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International
Nissen De nis in de zuidoost wand, die in 1922 tevoorschijn is gekomen, is vermoedelijk een piscina, een nis met wasbekken en een afvoer door de muur naar buiten of in de fundering van de kerk.
Deze is gebruikt om het water, waarmee de liturgische handwassing en het reinigen van het vaatwerk door de priester plaats hebben gevonden, te laten wegvloeien.
De bedoeling van het op deze wijze laten wegvloeien van het water is, dat eventueel achtergebleven restanten van de geconsacreerde hostie toch op gewijde aarde, het kerkhof, terechtkomen.
De uitlossteen in de buitenmuur is echter niet meer zichtbaar. In deze nis bevindt zich nu een pinakel, een uit de gotische bouwkunst afkomstig verticaal decoratief ornament, veelal geplaatst boven en naast vensters en portalen.
In de noordoost gevel van het koor bevindt zich een sacramentsnis. Vroeger zijn deze vaak voorzien geweest van een ijzeren deur. Hier heeft men in vroegere tijden de geconsacreerde hostie bewaard. Tevens bevindt zich onder de preekstoel nog een nis (zie foto's hieronder).
Boven de westgevel met twee kleine rondboogvensters staat een dakruiter uit 1858. In dat jaar is de klokkenstoel met de uit 1679 daterende klok gesloopt en vervangen door een in Midwolda bij fa. A. van Bergen gegoten klok. Deze is in de Tweede Wereldoorlog opgeëist door de Duitse bezetter. De huidige klok stamt uit 1947 en hangt in een open achtkantige klokkenspits, voorzien van een weerhaan, dat geplaatst is op een laaggesloten vierkant gedeelte en is voorzien van een automatische luidklok die om 12.00 uur en om 18.00 uur luidt.
Op de huidige klok staat de volgende tekst:
De kerk van Selliingen zoals gefotografeerd door Bayke de Vries, 12 maart 2014. Licentie: Creative Commons.
Afbeeldingen:
Meer lezen:
Bronnen:
- Hervormde Gemeente Sellingen, Torenstraat 12, Sellingen
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.jpg "Het orgel uit 1952 door firma Gebr. van Vulpen met orgelgaanderij en kroonluchter met kaarsen.")
.jpg "Gewelfschilderingen in de kerk van Sellingen.")
.jpg "Preekstoel met rechts het doopvont en aan weerszijden een nis.")
Klokkenspits
